Anksiyete günümüz toplumunda sık görülen psikolojik bozukluklardan biridir. Anksiyete, yüksek şiddetteki bir korku ve panik duygusu olarak tanımlanabilmektedir. Bu her insanda ve her yaşta görülebilecek doğal bir duygudur. Ancak, kişide, korku ve panik yaratan olay/durum sona erdiğinde bile yaşam kalitesini bozacak seviyede bu olumsuz duygular devam ediyorsa bu durum, anksiyete bozukluğu olarak teşhis edilebilmektedir. Anksiyetenin semptomları arasında kas gerginliği, huzursuzluk, nefes alamama, karın bölgesinde sıkışma, yorgunluk ve konsantrasyon güçlüğü başlıca gelmektedir. Anksiyete, yaygın anksiyete olarak bilinen, hayat niteliklerini azaltan, uzun süreli belirtiler ile kendini gösterebilir ya da akut anksiyete olarak bilinen panik ataklar şeklinde yaşanabilmektedir. Bunun yanında; sinirli, gergin, huzursuz hissetme, solunumun hızlanması, kişinin kendini zayıf ve güçsüz hissetmesi, uykuya dalmakta güçlük çekme ve anksiyeteye neden olabilecek durumlardan kaçınma gibi belirtiler kişiye eşlik edebilmektedir. Anksiyetenin en sık rastlanan türleri arasında; obsesif-kompulsif bozukluk, panik atak, travma sonrası stres bozukluğu, genel anksiyete bozuklukları, agorafobi, sosyal fobi ve belirli bir obje ya da duruma karşı geliştirilen özgül fobiler bulunmaktadır. Anksiyetenin travmatik olaylardan ve genetik yatkınlıklardan kaynaklandığı düşünülmektedir.
Anksiyetenin kişi açısından davranışsal, bilişsel, duygusal ve fizyolojik etkileri bulunabilmektedir. Anksiyete, tedavisi mümkün olan bir rahatsızlıktır. Anksiyete tedavisi için en sık tercih edilen tedavi yöntemleri; antidepresan kullanımı ve psikoterapi uygulamalarıdır. Özellikle Bilişsel Davranışçı Terapi uygulamaları, bu süreçte hastaya önemli derecede fayda sağlayabilmektedir. Anksiyete bozukluğunda, erken teşhis ve tedavi kritik öneme sahip olmaktadır.
GENEL OLARAK ANKSİYETE BOZUKLUKLARI
Panik Atak
Panik bozukluk, aniden ve nedensiz olarak fiziksel (örneğin; taşikardi) belirtilerle kendini gösteren ve genetik olarak aktarılan kalıtsal bir bozukluktur. Paniği tetikleyici durumlar kişiye bağlı olarak çeşitlilik gösterebilmektedir. Bu tetikleyicilere örnek olarak; kişilerarası çatışmalar, kayıplar, kafein/esrar/kokain kullanımı ve toplu taşımalar vs. örnek olabilmektedir. Özgül fobi, belirgin bir tür olaya, duruma veya nesneye karşı gösterilen yoğun, aşırı mantıksız ve kontrol edilemeyen bir çeşit anksiyete bozukluğudur. Bir durumdan veya nesneden kaçınma durumuna, korku halinin kontrol edilemez bir biçimde sürmesiyle ilgili problemlere yol açabilmektedir. Özgül fobinin edinilmesinde genetik etkenlerin (örneğin; kanlı yaralanma fobisinde kişinin kan görmesiyle bayılması) rol aldığı gibi modelleme, koşullandırma ya da travmatik deneyimler de rol oynayabilmektedir.
Agorafobi
Panik bozukluk, aniden ve nedensiz olarak fiziksel (örneğin; taşikardi) belirtilerle kendini gösteren ve genetik olarak aktarılan kalıtsal bir bozukluktur. Paniği tetikleyici durumlar kişiye bağlı olarak çeşitlilik gösterebilmektedir. Bu tetikleyicilere örnek olarak; kişilerarası çatışmalar, kayıplar, kafein/esrar/kokain kullanımı ve toplu taşımalar vs. örnek olabilmektedir.
Sosyal Anksiyete Bozukluğu (Sosyal Fobi)
Sosyal Anksiyete bozukluğana sahip olan bireyler; insanlarla konuşmak, iletişim kurmak, halka açık yerlerde başka insanlarla yemek yemek gibi durumlarda yargılanma korkusuyla yoğun kaygı yaşayabilmektedir. Sosyal Anksiyete Bozukluğu, travmatik sosyal deneyimler (utanç gibi) ya da tekrarlara dayalı kötü tecrübeler sonucunda sosyal yetenek eksiklikleri ile başlayabilmektedir.
Özgül Fobi
Özgül fobi, belirgin bir tür olaya, duruma veya nesneye karşı gösterilen yoğun, aşırı mantıksız ve kontrol edilemeyen bir çeşit anksiyete bozukluğudur. Bir durumdan veya nesneden kaçınma durumuna, korku halinin kontrol edilemez bir biçimde sürmesiyle ilgili problemlere yol açabilmektedir. Özgül fobinin edinilmesinde genetik etkenlerin (örneğin; kanlı yaralanma fobisinde kişinin kan görmesiyle bayılması) rol aldığı gibi modelleme, koşullandırma ya da travmatik deneyimler de rol oynayabilmektedir.
Agorafobi
Agorafobisi olan bir birey, kendisinin bildiği veya kendisini güvende hissettiği ortamların dışına çıkmaktan kaçınmaktadır. Bu bireyler, evini tek güvenli yer olarak görebilmekte ve kendisini evin içine hapsedebilmektedir. Kişi günlerce, aylarca hatta yıllarca evinden çıkmaktan kaçınma davranışı gösterebilmektedir. Aynı zamanda, agorafobi; tekrar eden, beklenmedik panik atakların sonucunda da ortaya çıkabilmektedir. Agorafobinin meydana gelmesinde genetik yatkınlık ve çevre etkisi olduğu düşünülmektedir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB)
Bireyin kontrol edemediği durumlarda, kontrolü dışında sık sık ortaya çıkan ve bireyin istemediği, kaçındığı düşünceler obsesyon olarak adlandırılmaktadır. Bu düşünceleri kontrol altında tutmak için yapılan örneğin; kişinin her an elinin kirlendiğini düşünerek el yıkaması, temizlik yapması, sayı sayması gibi tekrar eden davranışlara kompulsiyon adı verilmektedir. Bu tür durumları içeren anksiyete bozukluğuna ise obsesif kompulsif bozukluk denir. OKB, kişiyi güçten düşüren, hayat kalitesini azaltan bir bozukluktur.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)
TSSB, kişinin son derece tehdit edici ya da dehşet verici olaylara maruz kalması sonucunda gelişebilen bir bozukluktur. TSSB’nin ortaya çıkmasında önemli rol oynayan travmatik olaylar arasında şiddet, savaş, kişisel saldırılar, yas ve doğal afet gibi durumlar bulunabilmektedir. Ayrıca, maruz kalınan travmanın şiddeti, yoğunluğu ve süresi de TSSB’nin ortaya çıkmasında önemli risk faktörleri arasındadır.
Yaygın Anksiyete Bozukluğu
Yaygın anksiyete bozukluğu (YAB) en sık görülen anksiyete bozukları arasındadır. Bu bozukluğa sahip bireylerde korku, endişe ve süreklilik haline gelmiş bir bunalmışlık hissi bulunabilmektedir. YAB, günlük işler ve uğraşlar hakkında kalıcı, aşırı ve gerçekçi olmayan endişe duygusu ile karakterizedir. YAB belirtileri bulunduran bireyler neredeyse her zaman bir çeşit felaket beklemekle birlikte para, sağlık, gelecek, aile, iş ya da okul hakkındaki endişelerini bir türlü yenememektedirler. Bu bozukluğa birçok psikolojik ve fiziksel belirtiler (terleme, kızarma, vb.) eşlik etmektedir.
Anksiyete Nasıl Geçer?
Bireyin anksiyete ataklarına karşı alabileceği bazı bireysel önlemler bulunmaktadır. Kişinin ne tür bir anksiyete bozukluğu yaşadığını, belirtilerini ve özelliklerini öğrenmesi gerekmektedir. Anksiyete, kişiyi hem fizyolojik hem de psikolojik olarak kötü yönde etkileyen bir rahatsızlıktır. Kişi anksiyete atağı yaşadığını fark ettikten sonra hemen onu destekleyecek yakınındaki kişilerle iletişime geçmesi gerekir. Kişinin, vücudunu düzenli olarak hareket ettirmesi, yürüyüşlere çıkması ve oturma süresini bir saati geçirmeyecek şekilde ayarlaması gerekmektedir. Her insanda olması gerektiği gibi vücudun ihtiyacı olan uykuyu aldığından emin olması ve gece uykusunun bölünmemesine dikkat edilmesi ve özen gösterilmesi gerekmektedir. Bunlara ek olarak kişinin rahatlama tekniklerini araştırması ve öğrenmesi atak anında ona yardımcı olacaktır.
KAYNAKÇA
Ergül, E. A. (14 Aralık, 2019). Anksiyete nedir? anksiyete/kaygı bozukluğu belirtileri, tedavisi. https://www.psikologofisi.com/psikolojik-hastaliklar/anksiyete-kaygi
Maron, E., Hettema, J. M., Shlik, J. (July, 2010). Advances in molecular genetics of panic disorder. Mol Psychiatry, 15, (7, pp. 681-701).
Kessler, R. C., Chiu W. T., Demler O., Walters E. E. (2005). Prevalence, severity, and comorbidity of 12-month DSM-IV disorders in the National Comorbidity Survey Replication. Arch Gen Psychiatry, 62, (pp. 617-627).
Hiwell. (10 Ocak, 2022). Anksiyete: sebepleri, belirtileri, türleri ve terapi süreci. Erişim Adresi: https://www.hiwellapp.com/anksiyete-sebepleri-belirtileri-turleri-ve-daha- fazlasi/
Smith, M., Robinson, L., Segal, R., Segal, J. (September, 2020). Phobias and Irrational Fears. Erişim Adresi: https://www.helpguide.org/
Kendler, K. S., Karkowski, L. M., Prescott, C. A. (May, 1999). Fears and phobias: reliability and heritability. Psychol Med, 29, (3, pp. 539-553).
American Psychiatric Association (APA). (2013b). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Arlington: American Psychiatric Publishing, (5, pp. 217–221, 938,ISBN 978-0890425558)
Teismann, T., Lukaschek, K., Hiller, T. S., Breitbart, J., Brettschneider, C., Schumacher, U., Margraf, J., Gensichen, J. (September 24, 2018). Jena paradies study group: Suicidal ideation in primary care patients suffering from panic disorder with or without agoraphobia. BMC Psychiatry, 18, (1, pp. 305, doi:10.1186/s12888-018- 1894-5, ISSN 1471-244X, PMC 6154913, PMID 30249220).
Wyatt, R. J., Chew, R. H., (2008). Wyatt's Practical Psychiatric Practice: Forms and Protocols for Clinical Use. American Psychiatric Pub, (pp. 90–91, ISBN 9781585626878).
Karstoft, K., Galatzer-Levy, I.R., Statnikov, A., Li, Z., Shalev, A. Y. (2015). Bridging translational gap: using machine learning to improve the prediction of PTSD. BMC Psychiatry, 15, (30).
Russell, L. (2011). Post-traumatic stress disorder (PTSD). Erişim Adresi: http://www.mental-healthtoday.com/ptsd/dsm.htm
Papanikolaou, V., Adamis, D., Mellon, R. C., Prodromitis, G. (2011). Psychological distress following wildfires disaster in a rural part of Greece: a case-control population-based study. Int J Emerg Ment Health, 13, (pp. 11-26).
American Psychiatric Association (APA). (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. American Psychiatric Association, Washington DC, 4.
Kessler, R. C., Sonnega, A., Bromet, E., Hughes, M., Nelson, C. B. (1995) Posttraumaticstress disorder in the national comorbidity survey. Arch Gen Psychiatry, 52, (pp.1048-1060).
Geller, D. A., Biederman, J. S., Jones, J., Shapiro, S., Schwartz, S., Park, K. (1998). Obsessivecompulsive disorder in children and adolescents: a review. Harv Rev Psychiatry, 5, (pp. 260-273).
Roomruangwong, C., Simeonova, D.S., Stoyanov, D.S., Anderson, G., Carvalho, A.,
Maes, M. (2018). Common environmental factors may underpin the comorbidity between generalized anxiety disorder and mood disorders via activated nitro-oxidative pathways. Curr
Casarella, J. (September 14, 2021). Generalized anxiety disorder. Erişim Adresi: https://www.webmd.com/anxiety-panic/guide/generalized-anxiety-disorder.